Hladni rat

Period nakon Drugog svetskog rata, poznat kao Hladni rat, obeležen je zaoštravanjem odnosa između Sjedinjenih Država i Sovjetskog Saveza. Ovaj period karakteriše nepoverenje i optužbe sa obe strane: SAD je optuživao SSSR za širenje komunizma, dok je Sovjetski Savez optuživao SAD za imperijalizam. Indirektni sukobi ideologija manifestovali su se kroz ratove poput Korejskog i Vijetnamskog. Najintenzivniji momenti Hladnog rata desili su se između 1948. i 1953. godine, tokom blokade Berlina i formiranja NATO-a, kao i tokom Kubanske raketne krize između 1958. i 1962. godine. Hladni rat je značajno uticao na napredak nauke i trku u svemir.

Pojam Hladnog rata

Termin „Hladni rat” prvi put je upotrebio američki savetnik Bernard Baruh 1947. godine tokom debate u Kongresu. Povezuje se i sa britanskim premijerom Vinstonom Čerčilom, koji je isticao da su komunisti stvorili gvozdenu zavesu između sebe i slobodnog sveta, pozivajući na borbu protiv komunizma u svom govoru u Fultonu 1946. godine.

Podela Nemačke

Na konferencijama u Jalti i Potsdamu, Nemačka je podeljena na četiri zone pod kontrolom SAD-a, SSSR-a, Velike Britanije i Francuske. Godine 1949. tri zone su se spojile u Zapadnu Nemačku, dok je sovjetska zona postala Istočna Nemačka. Izgradnja Berlinskog zida započela je 12. avgusta 1961. kako bi se sprečio odlazak ljudi sa Istoka na Zapad, što je dovelo do izolacije i protesta. Namera podele bila je da se iskoreni militarizam, a SAD su se protivile sovjetskoj ekspanziji, posebno u Francuskoj i Italiji. Austrija je 15. maja 1955. proglašena za nezavisnu i demilitarizovanu državu.

Pogoršanje međunarodnih odnosa

Nakon raspada Antihitlerove koalicije, odnosi između bivših saveznika, posebno SAD i SSSR-a, pogoršali su se. Vinston Čerčil razmatrao je napad na Sovjetski savez pre kraja Drugog svetskog rata. Kako Ujedinjene nacije nisu uspele da uspostave mir, SAD su preuzele ulogu branioca Turske i Grčke od komunističkog uticaja, pružajući im vojnu i ekonomsku pomoć. Trumanova doktrina označila je podelu sveta na dva bloka, dok je Maršalov plan pružio finansijsku pomoć evropskim zemljama za oporavak.

Nato i Varšavski pakt

Godine 1949. osnovan je NATO, vojni savez koji su formirali ministri spoljnih poslova SAD, Velike Britanije, Francuske i drugih zemalja s ciljem suzbijanja sovjetskog uticaja u zapadnoj Evropi. Sedište je u Briselu, a članice su kapitalističke države koje veruju u privatnu svojinu. Kao odgovor, 1955. godine, Sovjetski Savez i zemlje Istočne Evrope formirali su Varšavski pakt kako bi ujedinili komunističke zemlje protiv Zapada. Članice su bile SSSR, Bugarska, Čehoslovačka, Istočna Nemačka, Mađarska, Poljska i Rumunija. Pakt je imao svoje institucije i sedište u Moskvi.

Krize posle Drugog svetskog rata

Posle Drugog svetskog rata, svet se suočio sa brojnim međunarodnim krizama koje su dovele do lokalnih ratova i oružanih sukoba. Neka od ključnih žarišta uključuju Nemačku, Kubu i regione Dalekog i Bliskog Istoka.

Iranska kriza – prvi korak u Hladnom ratu, kada je Sovjetski Savez pokušao da proširi svoj uticaj u Iranu, što je dovelo do okupacije delova zemlje. Pod pritiskom SAD, Sovjeti su se povukli.

Kineski građanski rat – građanska borba između nacionalista i komunista u Kini, koja je završila 1949. pobedom komunista pod vođstvom Mao Cedunga.

Grčki građanski rat – prvi primer protivkomunističke pobune, nakon koje je Grčka pristupila NATO-u.

Berlinska kriza– Sovjetska blokada Berlina 1948. godine kao odgovor na integraciju zapadnih zona Nemačke. Blokada je trajala 11 meseci.

Informbiro kriza – podela između sovjetskih i jugoslovenskih komunista, što je dovelo do razbijanja jedinstva i okretanja Josipa Broza NATO-u.

Korejski rat – invazija Severne Koreje na Južnu Koreju 1950. godine, koja je završena primirjem 1953. godine, ali pravno rat nikada nije okončan.

Suecka kriza– Sukob između Egipta i savezničkih snaga Izraela, Velike Britanije i Francuske 1956. godine, usled nacionalizacije Suečkog kanala.

Kubanska raketna kriza 1962. godine bila je konfrontacija između SAD-a i SSSR-a zbog sovjetskih nuklearnih raketa na Kubi, koja je dovela svet na ivicu nuklearnog rata.

Sovjetsko-avganistanski rat– Desetogodišnja borba Sovjeta protiv antisovjetskih snaga u Avganistanu, uz podršku SAD-a i drugih zemalja.

Vijetnamski rat – sukob između Severnog i Južnog Vijetnama, uz podršku SAD-a i SSSR-a, koji je doveo do povlačenja američkih trupa 1973. godine, a Severni Vijetnam je pobedio 1975. godine.

Svemirska trka – Svemirska trka započela je 1957. godine kada je SSSR lansirao veštački satelit „Sputnjik-1“. Prvi čovek na Mesecu bio je Jurij Gagarin, koji je 1961. godine leteo u „Vostok-1“. Nakon ovog uspeha, američki predsednik Džon Kenedi najavio je plan da SAD pošalju čoveka na Mesec.

Trka u naoružanju

Trka u naoružanju između SAD i SSSR-a dostigla je vrhunac do početka 70-ih, kada je predsednik Ričard Nikson pokrenuo politiku detanta za smanjenje napetosti. Prvi sporazum o ograničenju nuklearnog naoružanja potpisan je 26. maja 1972. godine u Moskvi. Drugi sporazum, potpisan 18. juna 1979. godine u Beču, nikada nije dobio odobrenje američkog Senata zbog sovjetskog napada na Avganistan, pa su uslovi ostali samo formalno ispoštovani.

Špijunaža

U Hladnom ratu špijunaža je procvetala uprkos očekivanjima o opadanju posle Drugog svetskog rata. SAD i SSSR su se utrkivali u razvoju oružja i razotkrivanju planova neprijatelja, a glavni grad Istočne Nemačke postao je centar špijunaže. Špijuni su često hapšeni i osuđivani na smrtnu kaznu ili dugogodišnji zatvor. Pokušaji ubistava dešavali su se s obe strane, kao što je ubistvo bugarskog disidenta Georgija Markova, dok CIA nije uspela da otruje Fidela Kastra.

Glasnost i Perestrojka

Reformama Mihaila Gorbačova, CCCP je počeo da se otvara prema Zapadu kroz Glasnost i Perestrojku. Glasnost, uvedena 1985. godine, smanjila je uticaj konzervativaca i omogućila veću slobodu govora, što je doprinelo raspadu Sovjetskog Saveza. Perestrojka, pokrenuta 1987. godine, imala je za cilj reformu stagnirajuće centralizovane ekonomije. Zakon o državnom preduzetništvu iz jula 1987. omogućio je radnicima upravljanje preduzećima i uveo privatno vlasništvo, dok je otvorena ekonomija za strane investicije. Ipak, do 1990. godine, perestrojka je počela da slabi i privredna situacija je postala kritična.

Pad komunizma i završetak Hladnog rata

U zemljama Istočnog bloka počeo je da se javlja otpor protiv komunističkih režima. To je dovelo do pobuna u Mađarskoj, Poljskoj, Čehoslovačkoj, Bugarskoj i Istočnoj Nemačkoj.

Mađarska revolucija (1956.) bila je usmerena protiv sovjetske vlasti i trajala je od 23. oktobra do 4. novembra. Počela je kao studentski protest u Budimpešti, ali je prerasla u masovni ustanak. Sovjetske trupe su intervenisale i ugušile pobunu.

Praško proleće (1968.) predstavljalo je period liberalizacije u Čehoslovačkoj pod Aleksandrom Dubčekom. Sovjetski Savez je reagovao vojnom intervencijom 20. avgusta, čime je okončan period reformi.

Poljska revolucija (1980) dovela je do formiranja sindikata „Solidarnost“ i prvih slobodnih izbora 1989. godine. Time je započeta transformacija političkog sistema.

Baršunasta revolucija 1989. godine u Čehoslovačkoj završila je padom komunističke vlade. Protesti su doveli do odustajanja Komunističke partije od vlasti i izbora Vaclava Havela za predsednika.

Rumunska revolucija 1989. bila je nasilna i rezultirala je svrgavanjem Nikolaja Čaušeskua. To je predstavljalo jedini nasilan pad komunističkog režima u ovoj oblasti.

Raspad Sovjetskog Saveza tokom 1990-ih usled ekonomskih problema i Gorbačovljevih reformi doveo je do proglašenja nezavisnosti baltičkih republika. Nakon neuspelog puča u avgustu 1991. godine Sovjetski savez se raspao. Gorbačov je dao ostavku 25. decembra 1991. godine. Time je zvanično okončan konunizam u Evropi i Hladan rat.